Morfina

Nazwa chemiczna: 3,6-dihydroksy-N-metylo-4,5-epoksymorfinen-7.

Struktura tego alkaloidu opiera się na szkielecie morfinianu, w którym wyróżnić można rdzeń izochinolinowy. Z tego powodu morfinę i jej pochodne zaliczono do alkaloidów izochinolinowych. W szkielecie morfinianu znajduje się też układ pierścieni zbliżonych strukturą do fenantrenu. Dzięki temu alkaloidy z grupy morfinianu zaliczyć można również do pochodnych tego trójpierścieniowego związku aromatycznego. Morfina posiada w swojej cząsteczce dwie grupy hydroksylowe, których modyfikacja prowadzi do powstania jej pochodnych - kodeiny i tebainy.

Morfina należy do związków chemicznych pobudzających receptory opioidowe. Receptory te umiejscowione są przede wszystkim (ale nie tylko) w mózgu. Pobudzenie tych receptorów przez morfinę prowadzi do zniesienia uczucia bólu, nie wpływając jednocześnie na inne rodzaje czucia np. dotyku czy ciepła. Morfina wywołuje również depresję oddechową, skurcz zwieraczy, zwolnienie perystaltyki przewodu pokarmowego, tolerancję i uzależnienie. Depresja oddechowa związana jest ze zmniejszeniem wrażliwości ośrodka oddechowego na dwutlenek węgla i w skrajnych przypadkach może doprowadzić do bezdechu i uduszenia. Ponieważ morfina przenika przez łożysko do organizmu płodu, nie może być stosowana do znieczuleń w trakcie porodu - doprowadziłaby do bezdechu u dziecka. Morfina powoduje również zwolnienie perystaltyki przewodu pokarmowego. Wywołuje to uporczywe zaparcia u pacjentów, którym podaje się ten alkaloid. To działanie wykorzystywano kiedyś podając nalewkę opiumową Tnctura Opii jako lek przeciwbiegunkowy. Obecnie zastosowanie takie mają niektóre pochodne morfiny np. loperamid. Do innych działań morfiny zaliczyć można silny skurcz źrenic i bardzo słaby efekt przeciwkaszlowy.
Z nieleczniczych efektów podawania morfiny wymienić należy stan euforii towarzyszący jej dłuższemu stosowaniu. Obecnie morfinę stosuje się w lecznictwie jako lek przeciwbólowy, do krótkotrwałego podawania, gdyż dłuższe jej podawanie prowadzi do rozwoju uzależnienia psychicznego i fizycznego. Stosuje się ją również w znoszeniu bólu nowotworowego. Przy długotrwałym podawaniu morfiny obserwuje się zjawisko rozwoju tolerancji, polegające na zmniejszeniu skuteczności jej działania.

Dawkowanie:
W bólu ostrym dawka jednorazowa, początkowa przy podaniu podskórnym lub domięśniowym waha się w zakresie od 2 do 8 mg. Przy podawaniu przewlekłym od 5 do 20 mg doustnie, podskórnie lub domięśniowo co 4 godziny.
Maksymalna jednorazowa dawka doustna wynosi 30. Maksymalna dawka dobowa przy tej tą samej drodze podania to 100 mg.

Surowce

Opium
Syn.: Opium crudum, Laudanum, Meconium, Makowiec

Roślina: Papaver somniferum - Mak lekarski
Rodzina: Papaveraceae - Makowate

Papaver somniferum Fotografował: Thomas Schoepke

Głównym surowcem służącym do otrzymywania alkaloidów z grupy morfinianu jest stężały sok maku lekarskiego, uzyskany w wyniku nacięcia niedojrzałych torebek nasiennych tej rośliny. Wyciekający sok suszony jest na powietrzu, a później dosuszany w temperaturze 60 stopni. Zagęszczone, ale jeszcze nie całkowicie wysuszone soki mleczne o różnej zawartości morfiny są mieszane tak, aby uzyskać masę o zawartości od 10 do 12 % tego alkaloidu (FP IV wymagała 10,5 %). Tak uzyskana masa formowana jest w kręgi lub bloki. Uzyskany w ten sposób produkt jest znanym i stosowanym od wieków narkotykiem - szczególnie na Wschodzie. Kiedyś uzyskiwano z niego i stosowano w lecznictwie różne preparaty galenowe np.: nalewkę opiumową (Tinctura Opii), wyciąg (Exstractum Opii) czy proszek (Opium pulveratum). Obecnie opium jest wykorzystywane w medycynie jedynie jako źródło morfiny i innych cennych alkaloidów np. papaweryny czy tebainy. W dużych ilościach produkuje się je przede wszystkim w Turcji, Indiach, Iranie i Rosji.
Działanie opium jest sumą działania poszczególnych jego składników głównie morfiny, papaweryny i kodeiny. Dlatego działa on silnie przeciwbólowo, spazmolitycznie, przeciwkaszlowo i zapierająco. Ma także silne właściwości narkotyczne.

Ostatnia aktualizacja: 2011-01-31