Reklama:

Leki roślinne stosowane
w chorobach układu moczowego cz.I

Stany zapalne dróg moczowych

Ostre stany zapalne

Dolegliwości te wywoływane są najczęściej przez drobnoustroje, które dotarły z innych ognisk zapalnych w organizmie bądź, częściej, z zewnątrz organizmu. Są to zwykle ostre stany zapalne pęcherza lub, rzadziej, kłębuszków nerkowych lub moczowodów. Ta pierwsza dolegliwość charakteryzuje się częstym oddawaniem moczu z uczuciem pieczenia. Wytwarzane przez bakterie substancje powodują uszkodzenie nabłonka dróg moczowych, rozszerzenie włośniczek, a nawet uszkodzenia ścian dróg moczowych. Leczenie tych dolegliwości polega w pierwszej kolejności na podawaniu chemioterapeutyków przeciwbakteryjnych. Dodatkowe zastosowanie leków roślinnych traktuje się jako cenne leczenie wspomagające. Stosuje się w takich przypadkach LR o działaniu bakteriobójczym, co pozwala na poszerzenie spektrum działania przeciwbakteryjnego chemioterapeutyków. Celowe jest również stosowanie LR o działaniu moczopędnym, rozkurczowym i wzmacniającym naczynia krwionośne.

Przewlekłe stany zapalne

W leczeniu tego typu dolegliwości LR wysuwają się na pierwszą pozycję. Stosuje się tu zarówno preparaty o działaniu przeciwbakteryjnym jak i moczopędne, przeciwzapalne i przeciwprzesiękowe, czyli wzmacniające naczynia krwionośne.

Rodzaje leków roślinnych stosowanych w chorobach układu moczowego

Moczopędne - Diureticum

Diuretyki (Diuretica) - grupa leków, których działanie polega na zwiększaniu objętości wydalanego moczu, czyli zwiększaniu diurezy. Głównym celem stosowania tych leków w chorobach nerek jest przepłukiwanie dróg moczowych w celu usunięcia z nich bakterii, bądź innych czynników szkodliwych lub drażniących np. piasku nerkowego. Jest to wykorzystanie podstawowego, naturalnego mechanizmu oczyszczania dróg moczowych z patogenów. Leki te stosowane są również pomocniczo w leczeniu nadciśnienia i niewydolności krążeniowej. Diuretyki mają różne mechanizmy działania, jednak w większości ich działanie polega na zwiększeniu ilości wydalanych jonów sodowych (Na+ lub K+), co pociąga za sobą zwiększone wydalanie wody z organizmu. Leki moczopędne, które działają właśnie w taki sposób określa się czasem mianem saluretyków (Saluretica).

LR o działaniu moczopędnym zawierają w swoim składzie substancje czynne zaliczane do:

• flawonoidów - rozkurczają mięśnie gładkie dróg moczowych, drażnią kanaliki nerkowe, hamują resorpcję zwrotną,
• saponin - drażnią kanaliki nerkowe,
• soli mineralnych - zwiększają ciśnienie osmotyczne moczu,
• olejków eterycznych - wzmagają ukrwienie nerek, ułatwiają przesączanie pramoczu; duże dawki mogą uszkadzać nerki.

Do surowców moczopędnych zaliczamy:

Surowce flawonoidowe:

• Betulae folium - Liść brzozy FP XI
• Orthosiphonis folium - Liść ortosyfonu FP XI
• Virgaureae herba - Ziele nawłoci

Surowce o dużej zawartości soli mineralnych:

• Taraxaci officinalis radix - Korzeń mniszka lekarskiego FP XI
• Equiseti herba - Ziele skrzypu FP XI
• Urticae folium/herba - Liść pokrzyy FP XI/Ziele pokrzywy
• Herniariae herba - Ziele połonicznika FP IV
• Gramminis rhizoma - Kłącze perzu FP XI
• Maydis stigma - Znamiona kukurydzy
• Phaseoli pericarpium - Naowocnia fasoli

Surowce olejkowe:

• Ononidis radix - Korzeń wilżyny FP XI
• Juniperi galbulus - Szyszkojagoda jałowca FP XI
• Levistici radix - Korzeń lubczyka FP XI
• Petroselini radix - Korzeń pietruszki

Orthosiphonis folium - Liść ortosyfonu

Główne substancje czynne to flawonoidy. W tym surowcu wykazują one działanie moczopędne, rozkurczowe i przeciwzapalne.

Surowiec zwiększa ilość wydalonego moczu, jonów chlorkowych, sodowych i potasowych. Działa również przeciwbakteryjnie (pochodne kwasu kawowego).
Stosuje się najczęściej w przewlekłych zapaleniach pęcherza i nerek oraz w przypadku piasku nerkowego.

Virgaureae herba - ziele nawłoci XI

Zawiera flawonoidy, kwasy fenolowe i saponiny triterpenowe.

Surowiec działa moczopędnie, spazmolitycznie, przeciwzapalnie i słabo przeciwbólowo. Związki fenolowe obecne w surowcu tworzą kompleks z toksycznymi produktami przemiany materii, zwiększając ich rozpuszczalność - co ułatwia ich wydalanie.
Zastosowanie: lek moczopędny w stanach zapalnych nerek i dróg moczowych, w zapobieganiu powstawania kamieni i piasku nerkowego, rzadziej w chorobie gośćcowej.

Taraxaci radix - Korzeń mniszka FP IX

Działanie: Cholereticum, diureticum, amarum, antidiabeticum.

Surowiec zwiększa ilość wydzielanej żółci oraz ułatwia jej przepływ do dwunastnicy. Ma też silne działanie moczopędne, zwiększa wydalanie jonów potasowych i sodowych. Gorzki smak surowca zwiększa nieznacznie wydzielanie soków żołądkowych. Mniszek bywa również stosowany w początkowym stadium cukrzycy, jednak tu jego skuteczność nie została w pełni potwierdzona.
Więcej o tym surowców znajdziesz tutaj.

Equiseti Herba - Ziele skrzypu FP IX

Działanie: Diureticum, metabolicum, dermaticum.

Środek moczopędny o umiarkowanej sile działania. Stosuje się go w różnych schorzeniach dróg moczowych. Występujący w surowcu krzem ma działanie ogólnoustrojowe i wpływa między innymi na przemianę materii, stan naczyń krwionośnych oraz paznokci i włosów. Ziele skrzypu było stosowane w medycynie ludowej w chorobie gośćcowej i w chorobach płuc.
Więcej o tym surowców znajdziesz tutaj.

Urticae folium - Liść pokrzywy FP IX

Urtica dioica L. - pokrzywa zwyczajna

Działanie: Antirheumatcum, diureticum, antiprostatica, vitaminicum.

Liście pokrzywy zalicza się do słabych surowców moczopędnych. Zawarte w surowcu substancje ułatwiają za to wydalanie większych ilości mocznika i innych szkodliwych substancji. Fitosterole łagodzą zaburzenia związane z łagodnym przerostem prostaty. Surowiec ma również znaczenie jako lek przeciwzapalny w przebiegu chorób reumatycznych i stanów zapalnych stawów. Jest cennym źródłem witamin i mikroelementów. Doustnie, wyciągi z pokrzywy mają korzystny wpływ na stan paznokci i włosów. Stosowane zewnętrznie wyciągi z surowca pobudzają cebulki włosowe, a także działają przeciwpotnie i przeciwłojotokowo. Do mniej udokumentowanych działań zalicza się właściwości hipoglikemiczne.
Więcej o tym surowców znajdziesz tutaj.

Herniariae herba - Ziele połonicznika FP V

Działanie: Spasmolyticum, salureticum, bacteriostaticum.

Surowiec ma działanie spazmolityczne i przeciwbakteryjne, głównie na drogi moczowe. Działanie moczopędne tego surowca jest słabe. Wyciągi ułatwiają jednak wydalanie jonów Na+ i Cl- oraz mocznika. Powodują także stopniowy rozpad kamieni moczowych, co warunkuje zastosowanie surowca w kamicy nerkowej.
Więcej o tym surowców znajdziesz tutaj.

Graminis rhizoma - Kłącze perzu FP IX

Działanie: Diureticum, depurativum, metabolicum.

Surowiec pobudza filtracje w kłębuszkach i zwiększa ilość wydalanego moczu. Ułatwia w ten sposób usuwanie szkodliwych związków z krwi. Śluzy działają, powlekając w obrębie górnych dróg oddechowych. Surowiec obniża poziom tłuszczów i cholesterolu.
Więcej o tym surowców znajdziesz tutaj.

Maydis stigma - Znamiona kukurydzy

Maydis stigma - Znamiona kukurydzy. Fot: Magdalena Maciejewska-Turska

Surowiec stanowią znamiona słupków żeńskich kwiatów kukurydzy zwyczajnej (Zea mays).
Zawiera sole mineralne (głównie K) oraz fitosterole. Wodne wyciągi tego surowca wykazują działanie moczopędne i stosowane są w stanach zapalnych układu moczowego i w kamicy nerkowej. Olej uzyskiwany z surowca stosuje się w łagodnym przeroście prostaty.

Phaseoli pericarpium - Owocnia fasoli zwykłej

Działanie: Diureticum, antidiabeticum.

Surowiec stosuje się najczęściej jako lek moczopędny w chorobach układu moczowego - stanach zapalnych nerek i dróg moczowych. Pomocniczo w kamicy nerkowej, szczególnie fosforanowej. Owocnia fasoli ma też zastosowanie jako surowiec przeciwcukrzycowy, gdyż zawarte w nim związki (prawdopodobnie arginina i chrom) nieznacznie obniżają poziom cukru we krwi.
Więcej o tym surowców znajdziesz tutaj.

Ononidis radix - Korzeń wilżyny FP IX

Korzeń ma działanie moczopędne. Związane jest ono z obecnością soli K i olejku eterycznego. Surowiec nie wywołuje jednak podrażnienia miąższu nerek (zawartość olejku). Stosowany jest głównie w leczeniu stanów zapalnych dróg moczowych, kamicy nerkowej i skazie moczanowej. Korzeń wilżyny wykazuje również pewne działanie żółciopędne i pobudzające trawienie. W medycynie ludowej - jako lek stosowany w leczeniu reumatyzmu.

Juniperi galbulus - Szyszkojagoda jałowca FP XI

Juniperus comunis L. - Jałowiec pospolity

Działanie: Diureticum, cholagogum, stomachicum, antirheumaticum.

Wyciągi z owoców jałowca zwiększają ilość wydalanego moczu, ale bez znacznego zwiększenia wydalania jonów. Stąd jego częstsze zastosowanie w obrzękach pochodzenia nerkowego lub sercowego niż w innych chorobach układu moczowego. Surowiec zwiększa wydzielanie soku żołądkowego oraz żółci. Olejek jałowcowy - Oleum Juniperi - ma silne działanie drażniące na skórę.
Więcej o tym surowców znajdziesz tutaj.

Levistici radix - Korzeń lubczyka FP XI

Działanie: Diureticum, carminativum.

Zwiększa ilość wydalanego moczu z równoczesnym wzrostem ilości wydalanego kwasu moczowego i chlorków. Surowiec pobudza również wydzielanie soku żołądkowego, działa lekko rozkurczowo (w u. moczowym i p. pokarmowym) i reguluje pracę przewodu pokarmowego - wykazuje typowe działania dla środka wiatropędnego.
Więcej o tym surowców znajdziesz tutaj.

Petroselini radix - korzeń pietruszki

Działanie: Diuretica.

Składniki olejku działają drażniąco na miąższ nerek i stosowane są w stanach zapalnych układu moczowego, obrzękach oraz w leczeniu i zapobieganiu piasku nerkowego. Surowiec działa również pobudzająco na wydzielanie śliny i soku żołądkowego.

Leki dezynfekujące drogi moczowe

Roślinne leki dezynfekujące drogi moczowe zawierają najczęściej związki fenolowe takie jak arbutyna, metyloarbutyna i estry tych związków. Działają one poniżej nerek w drogach zstępujących. Przy tych lekach należy zachować ostrożność, ponieważ wydzielający się w wyniku rozpadu glikozydów wolny hydrochinon jest związkiem silnie toksycznym i przy przedawkowaniu może powodować zatrucia. Inny mechanizm dezynfekujący jaki wykorzystuje się podając niektóre leki roślinne to zakwaszanie moczu.

Surowce arbutynowe:

• Uvae ursi folium - Liść mącznicy FP XI
• Vitis ideae folium - Liść brusznicy
• Callunae herba - Ziele wrzosu (brak w pełni potwierdzenia działania odkażającego - Komisja E)

Surowce o innym składzie:

• Oxycocci fructus - Owoc żurawiny.

Uvae ursi folium - Liść mącznicy FP XI

Arctostaphylos uva ursi - Mącznica lekarska

Działanie: Urodesinficiens, diureticum.

Stosowany jest jako środek odkażający drogi moczowe. Działanie to jest związane z obecnością w surowcu glikozydów fenolowych, które hydrolizują w moczu (chorobowo zmieniony mocz ma zasadowe pH) i uwalniają hydrochinon - związek o działaniu przeciwbakteryjnym. Surowiec w nieznacznym stopniu zwiększa ilość wydalanego moczu.
Więcej o tym surowców znajdziesz tutaj.

Vitis idaeae folium - Liść brusznicy FP VI

Działa analogiczne do liścia mącznicy.
Więcej o tym surowców znajdziesz tutaj.

Oxycocci fructus (Vaccini macrocarpi fructus) - Owoc żurawiny

Surowiec pochodzi z żurawiny - najczęściej amerykańskiego gatunku Vaccinium macrocarpon - żurawiny wielkoowocowej. Głównymi substancjami czynnymi tego surowca są kwasy organiczne oraz polisachary (bliżej nieokreślone substancje o charakterze polisacharydowym) i protoantocjany. Początkowo działanie p/bakteryjne wiązano ze związkami kwaśnymi. Obecnie uważa się jednak, że do takiego działania przyczyniają się również pozostałe substancje polisacharydowe uniemożliwiające bakteriom osiedlanie się w drogach moczowych, co powoduje ich wypłukiwanie.

Uwaga: Surowiec należy traktować przede wszystkim jako lek stosowany w zapobieganiu częstym infekcjom. W leczeniu już istniejących ma jedynie znaczenie pomocnicze.

Surowce przeciwzapalne i wzmacniające naczynia krwionośne.

Składnikami LR stosowanymi w stanach zapalnych dróg moczowych mogą być również rośliny o działaniu przeciwzapalnym i przeciwprzesiękowym. Wykorzystanie takich składników zmniejsza nasilenie stanów zapalnych i dolegliwości bólowych, jakie towarzyszą infekcjom dróg moczowych. Z kolei składniki uszczelniające naczynia zapobiegają bądź zmniejszają krwawienia, które mogą towarzyszyć infekcjom.

Do najczęściej wykorzystywanych w takim charakterze surowców należą:

• Matricariae flos - Kwiat rumianku FP XI
• Calendulae flos - Kwiat nagietka FP XI
• Millefolii herba - Ziele krwawnika FP X
• Salicis cortex - Kora wierzby FP XI

Przykłady preparatów w stanach zapalnych dróg moczowych

UROGRAM - granulat

Solidaginis herba 20,0
Equiseti herba 7,0
Betulae folium 7,0
Cichorii radix 10,0
Levistici radix 13,0
Calami rhizoma 10,0

UROSAN - mieszanka ziołowa

Equiseti herba 20,0
Herniariae herba 10,0
Betulae folium 35,0
Uvae ursi folium 10,0
Cichorii radix 25,0

UROVIT 11 - mieszanka

Equiseti herba
Betulae folium
Uvae ursi folium
Cichorii radix

UROSEPT - drażetki

Betulae folium
Petroselini radix
Pericarpium Phaseoli aa 0,141
Chamomillae anthodium 0,088
Vitis idaeae folium 0,012
Acidum citricum 0,006
Kalium citricum 0,019
Natrium citricum 0,016 Extr. sicc. ex:

Kamica moczowa

Jest to choroba, która polega na powstawaniu złogów (tzw. "kamieni" lub ''piasku'') w nerkach lub drogach moczowych. Przyczyna związana jest z tym, że mocz jest roztworem przesyconym - zawarte w nim związki chemiczne występują często w stężaniach bliskich lub nawet przekraczających ich rozpuszczalności. W tej sytuacji nawet niewielkie zaburzenia w równowadze szybko prowadzą do wytrącania się w stanie stałym takich substancji. Przez pewien czas choroba przebiega bezobjawowo. Niekiedy bardzo drobne złogi mogą zostać wydalone w sposób bezbolesny. W przypadku powstania większych złogów dochodzi do objawów w postaci kolki nerkowej. Małe złogi (do 5 mm) mogą zostać wydalone po podaniu leków rozkurczowych, przeciwbólowych i moczopędnych. W przypadku powikłania, polegającego na infekcji, stosuje się leki p. bakteryjne. Większe kamienie muszą zostać usunięte - rozkruszanie ultradźwiękami, endoskopowo lub chirurgicznie. Choroba ma najczęściej charakter nawracający.

W zależności od składu chemicznego kamieni wyróżniamy kamice:

• szczawianową
• moczanową
• fosforanową
• cystynową (cystyna - aminokwas)

LR mają duże znaczenie w leczeniu zapobiegawczym, którego celem jest uniemożliwienie powstania nowych kamieni oraz doprowadzenie do zaniku już istniejących (głównie tzw. piasku). Leczenie takie jest długotrwałe, a w jego trakcie stosuje się LR o działaniu:

• utrzymującym prawidłowe pH moczu dla określonej kamicy - konkretne pH moczu sprzyja rozpadowi konkretnych rodzajów kamieni nerkowych.
• moczopędnym i rozpuszczającym kamienie, szczególnie surowce bogate w krzemionkę - nasilenie diurezy zmniejsza stężenia substancji zawartych w moczu i zapobiega jemu zaleganiu w drogach moczowych, co sprzyja powstawaniu kamieni, krzemionka tworzy łatwo wydalane koloidy soli mineralnych.
• bakteriostatycznym - zapobiegają częstszym przy tej dolegliwości infekcjom układu moczowego.
• rozkurczowym - ułatwiają powstałego pisaku, pośrednio zwiększają diurezę.

W leczeniu kamicy stosuje się mieszanki ziołowe o składach zależnych od rodzaju danej kamicy. Oprócz podawania leków duże znaczenie ma tu również dieta.

Przykładowe preparaty stosowane w kamicy nerkowej:

FITOLIZYNA - pasta

Zawiera surowce: olejkowe: Ononidis radix, Levistici radix, Betulae folium, Petroselini fructus; flawonoidowe: Ononidis radix, Betulae folium, Foenugraeci semen, Betulae folium,; saponinowe: Foenugraeci semen.

Działa moczopędnie, rozkurczowo, p/zapalnie i p/bakteryjnie. Znaczna zawartość krzemionki zapobiega krystalizacji u zdrowego, a w przypadku istnienia złogów powoduje ich powolne rozkruszanie i usuwanie.

Zastosowanie: kamica nerkowa, szczególnie szczawianowa, moczanowa, fosforanowa, a także mieszane.

DELELIZYNA - pasta

Skład: Extr. sicc. ex Dolichos bifloris, Constituens et corrigens.

Związki czynne to p/w aminokwasy, aminy, związki nienasycone zapobiegają ponownemu wytrącaniu się składników mineralnych w moczu i powiększaniu już istniejących złogów.

Preparat ma również działanie moczopędne, p/bakteryjne i p/bólowe.

Zastosowanie: kamice, szczególnie szczawianowa i fosforanowa

NEFROL - płyn

Extr. fl. ex: Rubiae tinct. radix, Echinaceae purp. Adix, Ammi visnage fructus, Petroselini fructus, Solidaginis herba, Taraxaci herba et radix, Phaseoli pericarpium.

Preparat działa saluretycznie (usuwa kwas moczowy, jony Na i Cl), a także p/bakteryjnie i p/zapalnie; p/w zapobiega tworzeniu się fosforanów i szczawianów wapnia.

Zastosowanie: kamica szczawianowa, fosforanowa, mieszana, po zabiegach rozkruszania ultradźwiękami, ogólnie w stanach zapalnych dróg moczowych, lek stosowany również w zaburzeniach krążenia, szczególnie przy zatrzymaniu moczu, obrzękach.

Rovatinex

Skład: pinen, kamforam, cineol, fenchon, borneol, anetol.

Lek zawiera związki terpenowe o działaniu moczopędnym i spazmolitycznym - ułatwia to usuwanie małych złogów kamieni nerkowych.

Zastosowanie: pomocniczo w leczeniu tzw. piasku nerkowego.

Ogólne zalecenia w leczeniu kamic:

• Nie pić zimnej i twardej wody.
• Pić b. dużo wód mineralnych.
• Unikać tłuszczów zwierzęcych (tłustych mięs).
• Jeść dużo ryb, jarzyn, owoców (szczególnie winogrona, pietruszka zielona, kasze).
• Unikać alkoholu, zimnego piwa, mocnej kawy i herbaty.
• Ograniczać spożywanie szczawiu, rabarbaru i szpinaku (zawierają dużo kwasu szczawiowego).
• Ograniczyć nabiał, mleko (mają dużo Ca).
• Unikać stresu, napięć.
• Często oddawać mocz (nie przetrzymywać)
• Gimnastyka, spacery, ciepłe kąpiele, nie przeziębiać nóg.

mgr farmacji Łukasz Ejsmont
Data: 2020-04-14