Reklama:

Leki roślinne stosowane
w chorobach serca i układu krążenia

Niewydolność mięśnia sercowego

Jest to schorzenie serca, polegające na upośledzeniu zdolności do zapewnienia wystarczającego przepływu krwi przez organizm, zgodnie z jego zapotrzebowaniem. Proces niewydolności serca może mieć charakter przewlekły bądź ostry. Stąd wyróżnia się dwie postaci schorzenia, różniące się etiologią, symptomatologią i sposobem leczenia.
Najczęstszą przyczyną choroby jest rozwój miażdżycy naczyń wieńcowych i nadciśnienie tętnicze. Przyczyną może być również zapalenie mięśnia sercowego, bądź jego uszkodzenie przez toksyny. Podstawowe objawy to zmęczenie, uczucie kołatania serca, duszność i ból, w bardziej nasilonej postaci pojawiają się objawy zastoju płynów w tkankach lub jamach ciała np.: obrzęki nóg.

W zależności od stopnia niewydolności wyróżnić możemy następujące stopnie tej choroby:

I - bezobjawowa, nie obserwuje się ograniczenia wydolności fizycznej,
II - lekkie ograniczenie wydolności fizycznej, bez obserwowania dolegliwości w spoczynku,
III - objawy występują już przy zwykłej aktywności fizycznej, w stopniu znacznie ograniczającym aktywność pacjenta, w spoczynku nie obserwuje się dolegliwości,
IV - b. duże ograniczenie wydolności fizycznej,objawy występują również w spoczynku.

W niewydolności mięśnia sercowego stosuje się:

• leki zwiększające siłę skurczu, czyli o działaniu inotropowym dodatnim.
• leki zmniejszające opór krwi przepływającej przez organizm o działaniu moczopędnym,
• rozszerzającym naczynia krwionośne w organizmie.

Do leków roślinnych zwiększających siłę skurczu, stosowanych w tej dolegliwości, możemy zaliczyć:

• glikozydy nasercowe,
• surowce glikozydowe - cardiaca, digitaloida,
• surowce o działaniu wzmacniającym na serce - cardiotonica.

Glikozydy nasercowe

Glikozydy nasercowe do połowy XX wieku były podstawowymi lekami stosowanymi w leczeniu niewydolności mięśnia sercowego. Z tego powodu zostały dobrze poznane zarówno pod względem chemicznym jak i działania farmakologicznego. Wykazują one działanie :

• inotropowe dodatnie (wzrost siły skurczu),
• chronotropowe ujemne (zmniejszenie częstotliwości skurczów),
• dromotropowe ujemne (hamowanie przewodnictwa w sercu),
• batmotropowe dodatnie (podwyższenie progu pobudliwości).

Należy pamiętać, że wszystkie glikozydy nasercowe mają podobne właściwości farmakologiczne - różnice pomiędzy ich działaniami związane są z ich farmakokinetyką i polegają na różnicach w szybkości i stopniu wchłaniania, stopniu kumulacji, rozpuszczalności w wodzie i tłuszczach, czy prędkości wydalania.
Obecnie, ze względu na skomplikowany sposób dawkowania, trudną kinetykę i wprowadzenie do leczenia tej choroby innych syntetycznych leków, grupa ta jest rzadko stosowana, niemniej ma pewne znaczenie w bardziej zaawansowanych stadiach choroby. Do stosowanych jeszcze obecnie glikozydów zalicza się :

• digitoksynę,
• digoksynę (Digoxin),
• proscylarydynę (Proscilaridin, Talusin),
• metylodigoksynę (Bemecor).

Surowce kardenolidowe - cardiaca, digitaloida

W lecznictwie stosuje się również same surowce zawierające glikozydy nasercowe - wchodzą one w skład różnych preparatów galenowych, które są stosowane w łagodniejszych stadiach choroby. Niektóre surowce są wykorzystywane do izolacji czystych glikozydów.

• Digitalis purpureae folium - liść naparstnicy purpurowej FP VIII
• Digitalis lanatae folium - liść naparstnicy wełnistej FP IV
• Convallariae herba - ziele konwalii FP VI
• Adonidis vernalis herba - ziele miłka wiosennego FP VI
• Strophanthi semen - nasienie strofantu wdzięcznego
• Sccillae bulbus - cebula morska

Convallariae herba - ziele konwalii FP VI

Convallaria majalis L.- konwalia majowa

Ze względu na krótki czas działania, dobrą wchłanialność z p. pokarmowego oraz brak kumulacji w organizmie glikozydów konwalii (konwalaotoksyna), są one uważane za stosunkowo bezpieczne. Nalewka mianowana z konwalii jest stosowana jako składnik kropli nasercowych (Guttae Cardiaceae). Więcej informacji na temat tego surowca znajdziesz tu.

Adonidis vernalis herba - ziele miłka wiosennego FP VI

W lecznictwie wykorzystuje się czasem nalewkę mianowaną z tego surowca. Więcej informacji na temat tego surowca znajdziesz tu.

Strophanthi semen - nasienie strofantu wdzięcznego

Strophanthus gratus- strofant wdzięczny.

Surowiec uzyskuje się z liany występującej w Afryce. Zawarte w nim glikozydy, strofantyna G i strofatyna K, bardzo słabo wchłaniają się z przewodu pokarmowego. Z tego powodu można je podawać jedynie pozajelitowo. Obecnie nie są już stosowane.

Sccillae bulbus - cebula morska

Drimia maritima - Urginia (Cebula) morska

Surowiec jest wykorzystywany obecnie jedynie do otrzymywania proscylarydyny stosowanej do produkcji leków gotowych.

Surowce o działaniu wzmacniającym na serce - cardiotonica

Są to surowce charakteryzujące się o wiele słabszym niż w przypadku glikozydów kardenolidowych działaniem inotropowo dodatnim. Są za to o wiele bardziej bezpieczne w stosowaniu - mają inne mechanizmy działania, prostą kinetykę i trudno je przedawkować. Często wykazują również inne korzystne działania na serce i układ krążenia. Sprawia to, że mogą one być z powodzeniem stosowane w leczeniu łagodnych postaci niewydolności mięśnia sercowego.

Są to surowce charakteryzujące się o wiele słabszym niż w przypadku glikozydów kardenolidowych działaniem inotropowo dodatnim. Są za to o wiele bardziej bezpieczne w stosowaniu - mają inne mechanizmy działania, prostą kinetykę i trudno je przedawkować. Często wykazują również inne korzystne działania na serce i układ krążenia. Sprawia to, że mogą one być z powodzeniem stosowane w leczeniu łagodnych postaci niewydolności mięśnia sercowego.

Do takich surowców zalicza się:

• Leonuri herba - ziele serdecznika pospolitego
• Crataegi folium cum flore - kwiatostan głogu
• Crataegi fructus - owoc głogu

Leonuri herba - ziele serdecznika pospolitego

Leonurus cardiaca - serdecznik pospolity

Roślina: Leonurus cardiaca - serdecznik pospolity

Związki czynne: Glikozydy o budowie buafadienylowej zbliżonej do glikozydów nasercowych - nie wykazują one jednak bezpośredniej aktywności na mięsień sercowy. Inne składniki to alkaloidy pirolidynowe oraz flawonoidy.

Działanie: Cardiotonica, sedativum.
Obserwowany wpływ uspokajająco - normalizujący na pracę serca związany jest najprawdopodobniej z oddziaływaniem za pośrednictwem układu nerwowego. Surowiec ma również działanie uspokajające na OUN i hipotensyjne. Te ostanie wynika z rozkurczającego wpływu na naczynia krwionośne.
Ziele serdecznika jest stosowane jako składnik preparatów złożonych w osłabieniu mięśnia sercowego oraz nerwicach układu krążenia.

Crataegi folium cum flore - kwiatostan głogu

Crataegus monogyna - głóg jednoszyjkowy

Działanie: Cardiacum, spasmolyticum, hipotonicum, sedativum.
Kwiat głogu wykazuje działanie tonizujące na mięsień sercowy i nieznacznie zwiększa siłę jego skurczów. Głóg działa również przeciwskurczowo na naczynia wieńcowe serca oraz naczynia mózgowe. Rozszerzenie naczyń powoduje obniżenie ciśnienia krwi. Zaletą tego surowca jest długotrwałe i łagodne działanie. Surowiec ten ma znaczenie pomocnicze w różnych chorobach serca np. arytmii.
Więcej o tym surowców znajdziesz tutaj.

Crataegi fructus - owoc głogu

Działanie: Cardiacum, spasmolyticum, hipotonicum, sedativum.
Działa podobnie do kwiatostanu głogu, jego siła jest jednak o połowę mniejsza.
Więcej o tym surowców znajdziesz tutaj.

Choroba wieńcowa (Dusznica bolesna)

Polega na niedostatecznym zaopatrzeniu mięśnia sercowego w tlen. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest najczęściej miażdżyca naczyń wieńcowych, która ogranicza przepływ krwi przez te naczynia. Przyczyną może być również czasowy skurcz tych naczyń. Charakteryzuje się bólami wieńcowymi, które mają charakter skurczowy lub palący i zlokalizowane są za mostkiem. W wyniku znacznego niedotlenienia może dojść do zawału serca. W chorobie tej stosuje się przede wszystkim leki rozszerzające naczynia wieńcowe. Ze względu na duże zagrożenie dla zdrowia i życia sięga się przede wszystkim po szybko i silni działające leki syntetyczny (nitraty). W przypadku zawału niezbędne są jeszcze inne dodatkowe procedury np. koronografia czy leczenie fibrynolityczne.
W chorobie wieńcowej leki roślinne mają jedynie działanie pomocnicze, które może być wykorzystane w przypadku przewlekłej i słabo nasilonej postaci choroby. Do leków pochodzenia roślinnego, mających (obecnie rzadko) zastosowanie w leczeniu tej dolegliwości, zaliczamy alkaloidy:

• teofilina i pochodne (Theoospirex),
• teobromina i pochodne,
• papaweryna - obecnie stosowana głównie w stanach skurczowych p/pokarmowego i dróg moczowych (Papaverinum hydrochloricum).

Inne związki:

• kelina - (izolowana z owocu aminka),

oraz surowce:

• Ammi visnagae fructus - owoc aminka,
• Crataegi folium cum flore - kwiatostan głogu.
• Crataegi fructus - owoc głogu.

Leki roślinne o działaniu antyarytmicznym (antiarythmica)

Zaburzenia rytmu serca są wynikiem zaburzeń w powstawaniu i rozprzestrzenianiu się impulsów w układzie bodźco-przewodzącym serca. Zmniejszają one wydajność pracy tego narządu i mogą doprowadzić do spadku ciśnienia krwi, zmniejszenia pojemności wyrzutowej i minutowej serca. Ze względu na bardzo poważny charakter zagrożeń, jakie niosą ze sobą te zaburzenia w leczeniu niemiarowości serca, stosuje się głównie leki syntetyczne. Jako leki o roślinnym pochodzeniu, mające obecnie zastosowanie w leczeniu tej choroby, wymienić można zaledwie dwa alkaloidy:

• chinidyna (Chinidinum sulphuricum),
• ajmalina (Gilurytmal).

Chinidyna wydłuża czas trwania potencjałów elektrycznych w sercu, a co za tym idzie przedłuża czas, w trakcie którego komórki mięśniowe, czy bodźco-przewodzące, nie są zdolne do następnego skurczu, czy pobudzenia.

Ajmalina - alkaloid rauwolfii żmijowej. Hamuje czynności układu bodźco-przewodzącego serca, nie wpływając przy tym na kurczliwość samego mięśnia sercowego. W lecznictwie znalazła zastosowanie jako lek przeciwarytmiczny. Nie wykazuje właściwości hipotensyjnych.

W przeszłości zastosowanie miał jeszcze jedne alklaoid - sparteina. Nie jest on jednak obecnie wykorzystywany. Uzyskiwano go z żarnowca (Sarothamnus scoparius), którego ziele znajduje jeszcze czasami zastosowanie w mieszankach ziołowych o działaniu nasercowym.

Inną grupą leków roślinnych stosowanych w leczeniu arytmii są glikozydy nasercowe. Mogą być one stosowane w przypadku niektórych zaburzeń (częstoskurcz napadowy, migotanie przedsionków), którym towarzyszy niewydolność mięśnia sercowego.

mgr farmacji Łukasz Ejsmont
Data: 2019-05-27